Marie Wilson, Katimajirjuaq, Killisiniaqtikkut Canadami, 2009-2015
Aquvvik…Taijaujjusinga taakua uqalimaagaksalianguvattut piugillariktara! Naammallariktumik isummajjusiusimajumut taakkunani qaritaujatigut pilirianguliqsimajunut Ilinniaqtuit Sikumiiqatigiiktitauninginnut Iqqanaijarvingata aaqiksuangusimammata. Aquvvik, suuqaima, umiarjuami sivituniqpaarijaujumit ammalu takiniqpaarijanganit isumajjusirnik pisimaliqpakkatta tautugunnaqsutigu sivunittiattinniittunik, ammalu sunanik sivunittinniittuqarianganik. Isumavunga qanuinniusaaqtut nalunaiqsisimanasugillugit sunanik pitaqalikautigisimaningata suvunittinniittunik, tuaviurnaqsivallianingalu qugvasiksigiaqpallianginnarsuni, qaujimaliriaqarnittitinnik asigijattinnik, tukiaturauliriaqarnittinnik ammalu upigiturauttialirluta piusiqaqatigiinngittutigut, piluaqtumik Nunaqaqqaarsimajuit ammalu nunaqaqqaarsimajuungittut. Sivunittinni saqijaaliqpallialirnmat, asijjiqsimaliqtitaunngippata, silarjuattinni akiraqtugaunirnminnit ammalu silaup pinirluaqijuqaliqsimaniq, ungatiluanganut uqaumaiksaliqtitausimanirnik inuuqatigiiktut naliqqariiktitaunnginninginnit, avatiujup suruqtirtaulirninganit ammalu tamakkununga turaangallutik aanniaqalirnirnit tuaviurnaqsisimalirlutik kipisimaliqtittilutik uumajunnaraluarnirnmingnit akuniuniqsamik ammalu annaumajungnaraluarnirnmingnit.  

SOI-kut ikajuqsimammata itiniqsamik tukisiumaliqtittunitigut qanuq tamakkua qanuillaringniujut atavvigituraumangaataa. Imaallarik piullariktuuninga Ukiuqtaqtup avatigijangata SOI-kut umiarjuatigut qaujisariavigiqattaqtangat angirrarijaummat ajjigiinngiurtunut Inunnut, nalunaiqtausimallutik atirnminnit atavviqartuuningita nunamut imanginnullu. Itijummaringmik qaujimaniqarnmata nunagijamingnik uumaniqartuit atavvigituraunningita, ammalu  nunamit tariumillu, qaujimanaqsitittijutiuvaktunik naammattiaruniirsimajuqalirningat. Kajusisimainnaujaqpaktut, taimainginnaqsimalirsutiklu amisukallauliqtunut ukiunut, silarjuarnmiut qaujimaliqtigiarsunigit piluammarilirningata silaup asijjiqsimalirniata, ammalu uvattinnik tamattaulluta piliriaksarijattinnik inuuqatigijattinnullu, ammalu suurlu Anaanagillugu Nunarjuattinnut  piliriniqaliqulluta.  

Ukiunga 2017 ukiungulaurnmat nalunaikkusirviulluni Ilinniaqtuit Sikumiiqatigiiktitauningata Iqqanaijarviannut, ammalu piliriaqaqatigijangata qaujimajaulluni Canada C3-mik. Quviagillarilauqpara ilagijauqataujunnalaurama taissumaniutillugu. Ilaujumaluarutigililaurakku taijaujjusingat…C3…Tariup Sigjanganit Sigjangakkanninganit Sigjanganut. Pijjutigillugu Nunatsiarmiutaulluga uumanirijama nappalluakasariliqtanganut , akunimmarialuk sapujjigiaqtiusimalirama ilagijauqatauliqullugu pingajurilluniu sigjagijaujuq, Ukiuqtaqtuup sigjanga Canadamiutaulluta kikaunittinnut ilagijauqatauliqullugu, uqaqtausimaqataunnginnaujaqsimaaluni Canadamiut Nalunaiqsijjutinganut uqarusirmit, ‘Tariunganit Tariunganut’.  Tavvatuangunngimmijuq pitaqaqtitausimanngittuq Canadamiutigut nalunakkutarijattinnit. Piliriaksaujunit Canada C3-mi pigiarutiqalauqtugut Charlottetown nunalinganit 150th-gillugu nalliunisiurutingata Canada-up Ullungani. Tikinnatta tunngasuttitaulauqtugu nunaliujumi Nunaqaqqaaqsimajuit isumatammaringinnit. Tamalu takunnaqtitaulirsuta ajjiuliuqtausimajuvinirnik suvulliqpaullutik, tamarnmik qallunaangujunik angutiullutiklu, taijaujunik ‘Ataatagijaujut Canadamik Nunarjuaqtaarnirnmi’ (Fathers of Confederation). Takunnanikkattigu ajjituqait isumaniqalituinnalauratta imaak, ‘kikkunikkua ilagijauqataunninngilat taakkunani ajjiliuqtausimajuni?’ Ullumiuliqtumi, Canadami Nunaqaqqaaqsimajuit Ullungani 2020-mi, tamakkuningatsainnaq uvattinnik nunarjuaqaqtuunittinnut takunnarniqaliqsimavugut, tusaqsauvallialiqtillugit Nunaqaqqaaqsimajit ilagijauqatautivannginnirnminnut piullariktuqutiujunit Canadami pijausimalirunnaqtunik.  Tikisimalirattigu saimmaqatigiiksimalirviksaq…ammalu suli piliriaksait amisualuutuinnaqsutik. Qanuimmat taimannailingavat?  

Inuusinni anginiqpautitsugu upigillarilauqpara ilagijauqataulaurnira pingasuulutik Killisiniaqtikkunnut Canadami July 2000-mit tikitsugu December 2015-mut. Ullumiuliqtumi, 2020-nguliqtillugu, uvannut nangminiq apiqqutiksaqarama, ammalu tamainnut tusaqsimalirumammijunut imanna, Canada sulilluni atuliqtitsijumammangaata qaujijausimalilauqtunik atjiqaratik piliriarilauqtattinnik.

Iqqaitigiarutiulluni, Canadami ilinniariaqtittivangningat Nunaqaqqaaqsimajut surusinginnik piliriniujutuqaulilauqsimangmat ukiut 100 ungataanut, gavamakkunut maligaqutigijaulluni, kingulliqpauju ilinniariarviit ukuaqtausimalilauqsutik 1990-it ukiungit nunnguanni. 8,000-ngujut ilinniariaqpalauqtut Canadami Gavamangannik, ammalu tuksiarvingnik aulatsijiulauqtunik iqqaqtivviktiguutittililaurtut.  Taikkua ilinniariaqtitauvalauqtut saalaksaijutiqalauqsimajut kiinaujakallammarialungnik (IRSSA-2006), ammalu angiqatigiigasuarutigillugit killisiniaqtikkut piliriangat ilagijauqatauliqtitauqullugu pisimaliqtaunasuaqtunut, uqausiksarijangit tusaqtausimaliqullugit taimalu mamisarutauvallianialirnmata. Asinginiktauq Canadamiungujunit tusaqtausimaliqulaurnmagit atuqsimajamingnik iqqanajarviktigut akiraqtugaurjuaqsimanirnmingnut, aktuqtausimalilaurnirnminnullu piuniqarviuvaktunit mikiqsautitausimajutigut ilinniarnilirijjutinik pisimajungnaqtitaullutik, angiluammariktuullutik iliijaqsuarijauqattaqsimaninginnit ajjigiinngittutigut surusiit, ammalu amisukkallammariit surusiit 1,000-nginniittut tuqusimaliqsutik.  

Killisiniaqtikkunnut Katimajirjuarijaulluta  (TRC), nunarjualuktaattinni piliriniqalauqtugut, pingarnangani-siqiniqpasingmut, kivataanit uangnanganut, katiqsuivallialluta amisukkallammaringnik nalunaijaqtausimallutik uqausirijausimajunik 7,000-kasanginniittunit inunnit unikkaariaqsimalauqtunik atulauqtaminnik surusiullutik ilinniariarvingmiitillugit, ungasiksisimallutik ilagijamingnit, nunaligijamingnit ammalu qaujimajanginnit qanuittutuinnanit, ammalu atulauqtangit pijjutigillugit qanuilingalirningitta inuusirnminni. Suli anginiqpauvut unikkaarijausimajuviniit atuqtausimajunut pijjutiqarsutik piliriangusimajunit tamainnit Canadami. Killisiniaqtigijaulluta piliriaksaqaqtitaulauratta titiraqpallianirnmut ammalu mianiqsisimajiunirnmut atuqtauvinirnik ammalu sunanik qimaisimalirutiujujut, ilinniaqtittisimalirutigilugit Canadamiunut sunauningitta, ammalu saimaqatigiingniqtaqalirnirnmut tikisimaliqtitauqullugit “kajusititausimalutik ilaakuungallutik Inuit kikkutuinait ammalu katinniqaqtuulutik piliriarijauvallianiaqtillugit” tamainnit Canadamiungujunit. Piliriniqalauratta takuksautigiaqsimallutigu ammalu tusaqsautigiaqsimallutigu, ilinniaqtittivalliallutalu piliriaqaqpallianittinni, ammlu turaaqtisimaliqtittugit qaujisimaliqtavut tamainnut gavamakkuni quttingnirijaujunut ammalu tamainnut iqqanaijarvigijaujunut inuuqatigiiktunit.   

Tamanna piliriangulaurnmat tallimauliqtut ukiut atuaniksimaliqsutik. Taimautillugulu nalunaiqsisimalauratta Pilirianguliqullugit Tiliurijjutivut quttingniqpautitaulutik piliriangujariaqarningita, piluaqtumik, naasauting #53, pigiaqtittisimaliqujiniq Canadami Saimmaqatigiingnilirinirnmut Katimajinik. Taakkua katimajiulirajaqtut pimmajiujutigut, ilaakkuungalutik iqqanaijarviunajarnmata qaujigiartiuniarlutik suvummukpallianittinnik nunarjuangulluta, aulatsiniqainarlutik kajusitausimallutik saimaqatigiikpallianittinnik, ammalu takutittijiuvaglutik uvattinnut naukut ungasiksimaniqartuinnarnittinik.  Ukiutamaat unikkaalianguvakututigut Canadamiunut turaangitaujunik, qaujiqattarniaratta piusivalliagaluarnmangaataa Nunaqaqqaasimajut surusingita ilagijamingni ammalu piusituqarijamingni piruqsajautitausimaliqtittigiarnittinni, qanuinnanngittuni aanniqtirijuqaqattangittuni, piujutigut aanniaqaliqtailimajiqaqtuni ammalu ilinniarnilirijjutingit piutsiaqtitaullutik, piliriqalirviujungnaqtuni iqqanaijaaqtaarsimalirasugiamut pitaqalirviusimallutik, ammalu pittiaqtausiaqataullutik ammalu upigijauttiaqtuullutik asinginnik nunaqqatigiqataujamingnit, paliisigijaujunit ammalu iqqartuivvilirijiujunit.  Kisianilu qanuq qaujiqattarajaqpita ujjiqsutiarnianngikkutigu qanuilingaliqpallianiujunut tamakunani, qaujigiaqpanngikkuttigu ammalu qaujisimaliriaqpanngikkuttigu ikajurniqarajaqtut, naalalirasuanngikkutta silatunirnmiktigut 7,000-ngullutik ilinniariaqpalauqtunit uqaujjausimanirijavut naukut sunat asijjiqtausimaliriaqarningitta, maliliqsimanngikkuttigu aqqutiksautitaujut saimmaqatigiiksimalirnirksamut ammalu naammaktutigut asijjirsimalirviujuksaqutiminnik nalunairviusimajjutittinnik?  

Ullumi suli pisimaliqtitausimanngilagut Canadami Saimmaqatigiingnilirinirnmut Katimajinik, taimali ukiunut tallimanut kinguvaqsimaliratta sulijutigut ukiutamaat piliriangusimaliqtunut unikaaliuqattariaqaqtattinni. Maani inigijannitsung, takuksauttiarnmat Aquvvikmit taikkua tuaviurnaqsisimalianilauqtut ukiut tallimauliqtut atuaniksimajuni piliriangulirlutik kisianiulirnmata.  Uvattinnik asinginnut qiviaqtitauqattarungniirluta, tammaumaliqtitauvagunnairluta naniinnittinut uvvaluunniit nuqqaqsimaliqtitauvagungnairiaqaliratta piliriaksarijattinnit. Ilitarisimalirniarlugu Canadami Nunaqaqqaaqsimajuit Ullunga upigusuttiarniqarluta, ikpigittiarsimalugit ammalu pijjutiqarvigittiarniarlugit, niriungiqarvigijavut asiujittailijariaqaqpavut, piliriaksarijavullu miksiqattiaqtutigut asijjiqtautisimalirniatillugit. Sivuliqtigijavut piliriaksarijanginnik saqqitittisimajiujariaqarningita tiliuqsimaliriaqarattigu Tiliurisimajjutitigut Piliriangusimaliqujaunut, ammalu uvattinnut nangminiq apirisimainnaqpakluta, “nani iniqariaqaqpunga kajusititausimallutik piliriaksaujuni ammalu katinniqaqtunit piliriaqaqpallianiujuni saimaqatigiiksimalirniksani?’

ASIKKANNINGINIK NANISILUTIT